O Filharmonii

Ludomir Aleksander Różycki – kompozytor, dyrygent, pedagog. W okresie międzywojennym cieszący się międzynarodową sławą i uznaniem przede wszystkim jako twórca muzyki scenicznej. Po Stanisławie Moniuszce uważany za najważniejszego kompozytora polskiej muzyki operowej oraz twórcę polskiego baletu narodowego. Zdobył wiele nagród i odznaczeń, m.in. Krzyż Oficerski Orderu Polonia Restituta (1925), złoty medal Rządu Francuskiego (1937), Złoty Krzyż Zasługi (1946), Nagrodę Państwową I stopnia za całokształt twórczości (1952).

Urodzony 18 września 1883 w Warszawie, jednak w dokumentach posługiwał się inną, błędną datą: 6 listopada 1884, czego celem tego było uniknięcie powołania do carskiej służby wojskowej. Pochodził ze średnio zamożnej rodziny szlacheckiej o silnie zakorzenionych tradycjach patriotycznych. Jego ojciec, Aleksander Różycki, był profesorem fortepianu w konserwatorium warszawskim. Już od najmłodszych lat młody kompozytor miał styczność z wieloma wybitnymi artystami, którzy odwiedzali dom Różyckich: Ignacy Jan Paderewski, Stanisław Barcewicz, Aleksander Michałowski i inni. Naukę gry na fortepianie rozpoczął prywatnie u Jadwigi Prószyńskiej, absolwentki Instytutu Muzycznego w Warszawie, gdzie sam zaczął studiować w wieku 16 lat. Tam kształcił się dalej pod kierunkiem Aleksandra Michałowskiego, a ukończywszy przedmioty teoretyczne u Mariana Biernackiego i Gustawa Roguskiego rozpoczął naukę kompozycji w klasie Zygmunta Noskowskiego. Nauki te oprócz wypracowania kluczowych umiejętności warsztatu kompozytorskiego dały Różyckiemu sposobność zawiązania przyjacielskich stosunków z Karolem Szymanowskim, Grzegorzem Fitelbergiem, Apolinarym Szelutą. Jego debiut kompozytorski odbył się 26 lutego 1904 w Filharmonii Narodowej. Pod dyrekcją Emila Młynarskiego wykonano pierwszy z poematów symfonicznych Różyckiego Stańczyk, który inspirowany był obrazem Jana Matejki. W tym samym roku kończy studia w Warszawie otrzymując wynik celujący i złoty medal. Naukę kompozycji kontynuuje rok później w Akademie der Künste w Berlinie (klasa Engelberta Humperdincka). Jesienią 1905 roku poślubił się ze śpiewaczką Stefanią Mławską, a ich berlińskie mieszkanie staje się miejscem spotkań młodopolskich twórców. Przerodziły się one w organizację o początkowej nazwie Spółka Nakładowa Młodych Kompozytorów Polskich, a później Młoda Polska w muzyce. 

W 1908 roku Różycki przeniósł swoją działalność do Lwowa, gdzie rozpoczyna pracę pedagogiczną w Konserwatorium Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego. W tym mieście ma miejsce premiera jego pierwszej opery, Bolesław Śmiały. Dzieło o silnie wagnerowskich wpływach zostało przyjęte z optymizmem i nadzieją na dalszy rozwój polskiej sceny operowej. Zaledwie kilka lat później, w 1912 roku kompozytor zadebiutował na scenie Teatru Wielkiego w Warszawie z operą fantastyczną Meduza, inspirowanej renesansem włoskim (podobnie jak poemat symfoniczny Mona Lisa Gioconda i opera Beatrix Cenci). Po wybuchu I wojny światowej Różycki umacnia swoją pozycję międzynarodową podczas koncertu kompozytorskiego w sali Secesji Berlińskiej (26 grudnia 1915) oraz premierą opery Eros i Psyche w operze wrocławskiej (10 marca 1917). Dzieło to uznawane jest za najdoskonalszy wyraz stylu kompozytora i jedno z najważniejszych dzieł polskiej muzyki operowej. Jednak największy rozgłos zapewnił Różyckiemu balet fantastyczny Pan Twardowski, po raz pierwszy wykonany 21 maja 1921 w Teatrze Wielkim, by później cieszyć się wieloma zagranicznymi premierami, m.in. w Kopenhadze, Pradze, Brnie i Ostrawie Morawskiej (w samej Warszawie utwór osiągnął rekordowe 300 przedstawień). Jego działalność poszerza się o założenie Stowarzyszenia Kompozytorów Polskich, którego został pierwszym prezesem. Powraca również do pedagogiki zostając profesorem Wyższej Szkoły Muzycznej Państwowego Konserwatorium Muzycznego w Warszawie.

Załamanie w karierze Różyckiego przypada na czas II wojny światowej. Nękania ze strony gestapo i poważne problemy materialne nie dają mu szansy na płodną aktywność kompozytorską. Podczas powstania warszawskiego w tragicznym pożarze płonie willa Różyckich, doszczętnie niszcząc dokumenty i rękopisy utworów. 

Po zakończeniu wojny rodzina Różyckich uzyskała opiekę ze strony Ministerstwa Kultury i Sztuki. Przez krótki czas kompozytor powraca ponownie do nauczania, tym razem w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach, by w 1948 roku otrzymać dożywotnią pensję honorową oraz letnią willę w Zachełmiu w powiecie jeleniogórskim. Nadanie willi nazwy „Pan Twardowski” odzwierciedlało szczególny sentyment Różyckiego do tego baletu, który przyniósł mu największą sławę. Dom stał się nie tylko przestrzenią prywatną, ale i symbolicznym miejscem, gdzie odradzała się jego muzyka. Ostatnie lata swojego życia spędził tam rekonstruując zniszczone przez wojnę utwory. Położenie willi w malowniczym Zachełmiu, u podnóża Karkonoszy, stwarzało Różyckiemu idealne warunki do twórczej pracy i wypoczynku, który przynosił mu ulgę w zmaganiach ze zdrowiem. Bliskość Jeleniej Góry sprawia, że jego postać naturalnie wpisuje się w lokalne dziedzictwo kulturowe. 

Kulminacją jego wieloletniej pracy i artystycznych osiągnięć był jubileusz 50-lecia działalności twórczej, obchodzony w 1951 roku. Uświetniła go seria koncertów na Śląsku i w Warszawie, stanowiąca symboliczny hołd dla jego dorobku. Po odtworzeniu partytur do oper Bolesław Śmiały i Casanova, pracował nad Meduzą, ukończoną zaledwie na kilka dni przed śmiercią. Zmarł niespodziewanie 1 stycznia 1953 roku w swoim mieszkaniu w Katowicach. Jego pogrzeb miał charakter państwowy i odbył się na Cmentarzu Wojskowym na warszawskich Powązkach.

Ważniejsze dzieła

Opery: 

• Bolesław Śmiały op. 20 (1906–1908)

• Meduza op. 27, opera fantastyczna (1908–1911)

• Eros i Psyche op. 40, opera fantastyczna (1914–1916)

• Casanova op. 47 (1921–1922)

• Beatrix Cenci op. 53, opera tragiczna (1925–1926)

• Młyn diabelski czyli Albatros 13, opera satyryczna (1928–1930)

Balety:

• Pan Twardowski op. 45 (1919–1920)

• Apollo i dziewczyna (1937)

Poematy symfoniczne:

• Stańczyk op. 1, scherzo symfoniczne na orkiestrę (1903–1904)

• Bolesław Śmiały op. 8, poemat symfoniczny na orkiestrę (1906)

• Pan Twardowski, poemat symfoniczny (1906)

• Anhelli op. 22, poemat symfoniczny (1909)

• Mona Lisa Gioconda op. 31, preludium symfoniczne (1911)

• Piéta. Na zgliszczach Warszawy, poemat symfoniczny (1940–1943)

• Warszawa wyzwolona, poemat symfoniczny (1950)

Koncerty instrumentalne i pozostałe dzieła orkiestrowe:

• Ballada na fortepian i orkiestrę op. 18 (1904)

• I Koncert fortepianowy g-moll op. 43 (1918)

• II Koncert fortepianowy (1941)

Utwory kameralne:

• Sonata d-moll na wiolonczelę i fortepian (1906)

• Kwintet fortepianowy c-moll op. 35 (1913)

• Kwartet smyczkowy d-moll op. 49 (1916)

Utwory wokalne:

• Osiem pieśni do słów Tadeusza Micińskiego op. 9, na głos i fortepian (1904–1909)

• Cztery pieśni z cyklu Orfan op. 12 na głos i fortepian (1906)

• Sześć pieśni op. 14 na głos i fortepian (1906)

• Trzy pieśni op. 19 na głos i fortepian (1908)

• Trzy pieśni do słów Cypriana Kamila Norwida op. 23 na głos i fortepian (1909)

• Trzy erotyki op. 51 na głos i fortepian (1923)

• Trzy pieśni op. 48 na chór mieszany a cappella (1924)

• Dzwony, poemat na głos i orkiestrę (1942–1948)

Utwory fortepianowe:

• Gra fal op. 4 (1904)

• Fantazja op. 11 (1905)

• 3 Morceaux op. 15 (1905)

• Balladyna op. 25 (1909)

• Tańce polskie op. 37 (1915)

• Słowik op. 55 na fortepian (ok. 1933)

Katarzyna Daszkiewicz

Źródła:

T. Baranowski, Ludomir Różycki, Podstrona poświęcona kompozytorowi na Portalu Muzyki Polskiej, [online:] https://portalmuzykipolskiej.pl/pl/osoba/3170-ludomir-rozycki/biografia/2-biografia-pelna.

T. Baranowski, Różycki Ludomir, [w:] Encyklopedia Muzyczna PWM, [online:] https://polskabibliotekamuzyczna.pl/encyklopedia/rozycki/#.

M. Borowiec, W domenie publicznej życie zaczyna się po 70. – edycja 2024 (cz. 3): Ludomir Różycki – kompozytor, [w:] blog Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie „BuwLog”, [online:] https://buwlog.uw.edu.pl/w-domenie-publicznej-zycie-zaczyna-sie-po-70-edycja-2024-cz-3-ludomir-rozycki-kompozytor/.

T. Chylińska, Różycki Ludomir, [w:] Grove Music Online, [online:] https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.24035.

M. Kosińska, Ludomir Różycki, portal Culture.pl, [online:] https://culture.pl/pl/tworca/ludomir-rozycki.

J. Kański, Wielkość (prawie) zapomniana, [w:] „Ruch Muzyczny” 2020, [online:] https://ruchmuzyczny.pl/article/267.

T. Baranowski, Inspiracje plastyczne w twórczości Ludomira Różyckiego, [w:] Ars inter disciplinis. Korespondencja. Na styku sztuk, red. J. Cieślik-Klauza, M. Gajl i T. Baranowski, Białystok 2018, s. 31–41.

M. Gmys, Harmonie i dysonanse. Muzyka Młodej Polski wobec innych sztuk, Poznań 2012.

E. Hauptman-Fisher, Recenzje prasowe i korespondencja Ludomira Różyckiego ze zbiorów Archiwum Kompozytorów Polskich BUW dotyczące opery „Bolesław Śmiały” Ludomira Różyckiego, [w:] Europejska kultura muzyczna w polskich bibliotekach i archiwach, red. Stanisław Hrabia, Aleksandra Patalas, Kraków, 2008, s. 321–340.

J. Kański, Ludomir Różycki, wyd. 3, Kraków 1985.

M. Kamiński, Ludomir Różycki. Opowieść o życiu i twórczości, Bydgoszcz 1987.

S. Łobaczewska, Ludomir Różycki, [w:] Z dziejów polskiej kultury muzycznej, t. 2, Kraków 1966, s. 579–604.